اخبار نیل مصر (کتاب)کتاب اخبار نیل مصر تالیف شهاب الدین بن عماد اقفهسی متوفی ۸۰۸ ق، به زبان عربی است. ۱ - ساختار: کتابنویسنده در این کتاب به بیان فضیلت نیل و مطالب پیرامون آن؛ مانند سرچشمه، منابع و محل‌های جریان آن پرداخته است. کتاب از نوع جغرافیای اقلیمی است واهمیت آن بدین جهت است که مؤلف آن اکثر نوشته‌های جغرافی دانان و مورخین و فقهای گذشته درباره نیل را از مصادر مختلف گردآوری و بعضی را با بعض دیگر مقایسه و مطالب مختلف درباره این رود را در کتاب واحدی جمع نموده است. در مطلع اثر اهمیت موضوع نیل و سابقه آن در فرهنگ مصر و پس از آن مقدمه محقق و مؤلف آمده است. متن کتاب در دو بخش تنظیم شده است که بخش اول مختصر و بخش بعد به شیوه فصل فصل، در ۱۰ فصل ارائه شده است. ملحقات کتاب، مشتمل بر هفت نقشه تاریخی و فهرست‌ها نیز در پایان کتاب آمده است. تحقیقاتی خوبی که از سوی محققین انجام شده است، به صورت پاورقی آمده که علاوه بر ذکر منابع، ابهامات کتاب را نیز بر طرف کرده است. ۲ - گزارش محتوادکتر ابراهیم مصطفی، در مقدمه کتاب تاریخچه‌ای از پیشینه نگارش جغرافیای نیل را ذکر کرده است که چکیده آن به این شرح است: از آنجا که رود نیل سبب مواریث و عمران و آبادی مصر بوده است، همواره مورد اهتمام مصریان قرار داشته است. از جمله مشهورترین دانشمندان مصری یونانی که به تحقیق درباره نیل و منابع آن پرداخته است، بطلمیوس جغرافی دان است. نوشته‌های جغرافیایی او تمام نقاط عالم را شامل می‌شود. وی نقشه‌های فراوانی نیز از نیل ترسیم کرده است. نوشته‌ها و نقشه‌های او تا اواسط قرن شانزدهم یا عصر نهضت جدید، بزرگترین مرجع مطالعات جغرافیای عمومی بود. وی از مجرای نیل وصف دقیقی نمود و عرب نیز کتاب او را ترجمه کرد و مطالب فراوانی به آن افزود؛ اما آنها درباره عظمت‌های نیل کمتر نوشتند و مطالبی را هم که به نوشته‌های بطلمیوس افزودند، صحیح نبوده و مشتمل بر اساطیر و خرافات است. در فصل اول، ابتدا آیاتی که به رود نیل تفسیر شده و روایاتی که در فضیلت رود نیل صادر شده، به تفصیل آمده است. [۱]
أخبار نيل مصر، شهاب الدین بن عماد اقفهسی، ص۳۷.
مسعودی در مروج الذهب و منابع دیگر به مقدار جریان آب در رود نیل که به ۱۶ ذرع می‌رسیده و خراج سلطان را تامین می‌کرده است، اشاره کرده‌اند. در سرزمین مصر انبیای عظیم الشانی مدفون هستند که نویسنده به آن افتخار کرده است. این فصل، با ذکر موجودات عجیب این سرزمین به اتمام می‌رسد. فصل دوم با بحثی درباره سرمنشا رود نیل و مکان‌هایی که در آن جاری می‌شود و علت سبزی این رود آغاز شده است. [۲]
أخبار نيل مصر، شهاب الدین بن عماد اقفهسی، ص۵۷.
نکته‌ای که اشاره به آن لازم است، این است که نویسنده بنا داشته است که در کنار مطالب مربوط به نیل، به جاذبه‌ها و عجایب مصر اشاره کند. از جمله این شگفتی‌ها، اهرام مصر است که ویژگی‌های آنها و چگونگی ساخت این آثار و... آمده است. نویسنده در سطور اولیه فصل اول کتاب، روایتی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به نقل از ابوهریره ذکر کرده بود که در آن چهار رود سیحون ، جیحون و فرات و نیل ، نهرهای بهشتی نامیده شده بود. با توجه به اینکه از رود نیل بحث شد، نویسنده فصلی را نیز به این سه رود اختصاص می‌دهد. مطالب دیگری نیز در ضمن فصولی آورده شده است که اگر چه ارتباط کاملی با عنوان کتاب ندارند؛ به عنوان مثال در آخر فصل دوم، بحثی فقهی درباره کراهت و یا عدم کراهت طهارت با برخی آب‌ها؛ مانند زمزم آمده است که بهتر بود، در این نوشتار طرح نمی‌شد. ۳ - وضعیت کتاباز سوی محققین- لبیبة ابراهیم مصطفی و نعمات عباس محمد- به صورت پاورقی آمده که علاوه بر ذکر منابع، ابهامات کتاب را نیز بر طرف کرده است. دو نسخه خطی اثر نیز توسط محققین مقابله شده است و اختلافات ذکر شده است. ۴ - فهرست‌های کتاب۱. اعلام . ۲. امم و شعوب و قبائل و فرق و جماعات. ۳. اماکن و شهرها. ۴. الفاظ اصطلاحی. ۵. اسامی کتب. ۶. آیات قرآنی . ۷. احادیث . ۸. مصادر و مراجع تحقیق. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |